Het elan van Polo de Haas (1933-2022)
bracht hem van Shaffy naar Canto ostinato

Polo de Haas op de Dam, 1970.Beeld Jan de Graaf.

De eigenzinnige en tientallen jaren zeer bekende pianist Polo de Haas is dit paasweekeinde overleden. Hij had tijdens zijn hele muzikale loopbaan een grote interesse voor instrumenten en repertoire buiten de gebaande paden in de klassieke muziek.

Erik Voermans18 april 2022, 21:01

In 1962 maakte Polo de Haas, toen 29, zijn debuut als solist bij het Concertgebouworkest met het Pianoconcert in G van Ravel. Bernard Haitink was de dirigent. Dat concert was de beloning voor het winnen van de eerste prijs op het concours van het Internationaal Cultureel Centrum in het Vondelpark. Andere tijden. De Haas werd op dat concours geroemd om de verfijnde wijze waarop hij muziek van Brahms, Bach en Liszt ten gehore had gebracht. Velen dachten toen aan een grootse carrière in de romantische muziek, maar zo niet Polo de Haas. Na het concours had hij in een interview gezegd dat hij zich ‘in de eerstkomende tijd maar eens meer op de modernen ging toeleggen’. Ook van jazz ging zijn hart sneller kloppen.

Dat getuigde niet alleen van zelfkennis, maar ook van realisme. Pianisten die heel mooi muziek van dode componisten konden spelen, waren er al ruim voldoende, maar aan pianisten die zich met eenzelfde elan en muzikaliteit inspanden voor de muziek van hun eigen tijd, van componisten met wie je nog kon praten, was eerder een gebrek dan een overschot.

De Haas maalde er niet om dat deze keuze feitelijk het einde betekende van De Grote Internationale Solistencarrière. Het idee dat hij met een handvol concerten de wereld rond zou moeten trekken, was hem sowieso een gruwel.

Incourant repertoire
En zo werd de ‘Liszt- en Chopinjongen’ die hij op het Amsterdams conservatorium was geweest en die bij pedagoog Jan Odé cum laude afstudeerde, een belangrijke factor in de moderne muziek in Nederland. Met componist Theo Loevendie was hij de oprichter van de STAMP-concerten (Stichting Alternatieve Muziek Praktijk), waar stilistisch zeer breed werd geprogrammeerd. Met met jazzdrummer Pierre Courbois begon hij het Polo de Haas Kwartet en met basklarinettist Harry Sparnaay het duo Fusion Moderne, dat concerten gaf over de hele wereld, van Canada en Cuba tot Japan en Korea. Daarnaast bleef hij gefascineerd door incourant repertoire, zoals de pianowerken van de Nobelprijswinnaar Boris Pasternak, die wereldroem genoot als schrijver van de roman Dokter Zjivago.

In de jaren zeventig groeide De Haas uit tot een Bekende Nederlander, hoewel dat begrip toen nog niet bestond. Speels en humoristisch, maar met grote kennis van zaken gaf hij de tv-kijkers een inwijding in de wereld van de klassieke muziek met het tv-programma Spelen met muziek. En als pianist in Shaffy Chantant werd hij door Ramses Shaffy ook bekend bij mensen buiten de klassieke muziek en de jazz. Bij Shaffy speelde hij tussen alle liedjes en conferences door muziek van Erik Satie en zelfs Willem Pijper.

De televisiebekendheid – er keken gemiddeld 800.000 mensen naar het programma – was aanvankelijk een zegen. Het publiek wilde die Polo de Haas weleens in het echt zien. Maar dat publiek was meer geïnteresseerd in het mannetje van de tv dan in de pianist die kunstmuziek speelde. En hij boette aan concerten in omdat impresario’s en zaaleigenaren vonden dat hij met zijn ‘commerciële’ activiteiten ‘in het verkeerde kamp’ was beland.

Maar grenzen in muziek bestonden voor De Haas nu eenmaal niet. Een illustratie was het trio dat hij vormde met stemkunstenares Greetje Bijma en de Afrikaanse musicus Zoumana Diarra op kora en balafoon.

15.000 lp’s verkocht
Sinds 1994 presenteerde Polo de Haas jaarlijks een eigen concertserie met klassieke, eigentijdse, niet-westerse muziek in combinatie met poëzie, beeldende kunst, film en exposities, eerst in de Beurs van Berlage en later in de Kleine Zaal van het Concertgebouw.

In de jaren negentig raakte hij in de ban van de componist Simeon ten Holt en diens successtuk Canto ostinato. De Haas maakte van dat stuk samen met Kees Wieringa een plaatopname, waarvan er 15.000 werden verkocht.

Ter gelegenheid van zijn 88ste verjaardag maakten Maartje Seyferth en Victor Nieuwenhuijs in 2021 een liefdevolle documentaire over zijn muzikale leven, Improvisations and Harmonies, een collage. Tegelijkertijd verscheen een dubbel-cd met daarop louter improvisaties, want ook dat had hij zijn leven lang gedaan.

Zondag is Polo de Haas op 88-jarige leeftijd overleden. Een longontsteking werd hem fataal.

NRC

Necrologie
Polo de Haas was veelzijdig en nieuwsgierig muziek-kunstenaar

Polo de Haas (1933-2022) Pianist

Pianist Polo de Haas was veelzijdig en eigenzinnig in repertoire van Ramses Shaffy tot Simeon ten Holt.

Kester Freriks 19 april 2022

Pianist Polo de Haas in 1994. Foto Vincent Mentzel

Ergens halverwege de jaren zeventig moet het geweest zijn, in een suite aan de Willemsparkweg in Amsterdam. Pianist Polo de Haas trad op met basklarinettist Harry Sparnaay. Het duo noemde zich Fusion Moderne en speelde Looking Ears van de experimentele Nederlandse componist Ton Bruynèl. Het was ongekend en bijzonder, een versmelting van elektronische, akoestische en klassieke muziek.

Naast dit vooruitstrevende werk voerde Polo de Haas de sonates van Scarlatti, Skrjabin en Beethoven uit. Hij was in de jaren zestig op verzoek van Ramses Shaffy vaste pianist van Shaffy Chantant, bracht freejazz ten gehore en improviseerde. Een veelzijdig en nieuwsgierig muziekkunstenaar was hij. Zondag overleed De Haas in Amsterdam op 88-jarige leeftijd aan de gevolgen van een longontsteking.

Polo de Haas werd op 25 september 1933 in Amsterdam geboren, waar hij aan het Amsterdams Conservatorium studeerde en daarna zijn studie voortzette bij Jacques Février in Parijs. Al tijdens zijn studiejaren klassieke muziek trad hij op in het Amsterdamse jazzcircuit. Ook was hij docent aan het Utrechts Conservatorium. Veel bekendheid verwierf hij in de jaren zeventig met het tv-programma ‘Spelen met muziek’. Later, in de jaren negentig, had hij zijn eigen muziekprogramma in de Kleine Zaal van het Koninklijk Concertgebouw en later in de Beurs van Berlage. Daarin brak hij een lans voor niet-westerse muziek, in een tijd dat dat niet vanzelfsprekend was. En op verrassende wijze betrok hij ook poëzie, film en beeldende kunst in zijn muziek. Zo bracht hij improvisaties op schilderijen, waarbij hij het publiek een hedendaags schilderij toonde, hij gaf er een korte uitleg bij en improviseerde vervolgens op de kleuren, vormen en de ritmiek van het werk. Op die manier transformeerde hij beeldende kunst tot muziek. Hij was een groot pleitbezorger van eigentijdse muziek, onder meer van Louis Andriessen en Theo Loevendie. Samen met jazzdrummer Pierre Courbois vormde De Haas het Gong Duo.

Als klassiek en modern pianist trad de Haas op over de hele wereld. Toch was het de improvisatie die hem zijn leven lang boeide en inspireerde. Tijdens de lockdown ontdekte hij in eigen huis een cassettebandje met improvisaties uit 1980, een vondst die leidde tot de nieuwe cd 1980 & 2020. Piano Improvisations. Een van zijn muzikale vrienden en helden was componist Simeon ten Holt, van wie hij veel werk op cd vastlegde, waaronder Soloduiveldans en het befaamde Canto Ostinato. Dit laatste voerde hij met pianist Kees Wieringa honderden malen uit en ze brachten het uit als cd. Dit leverde hen in 2001 een gouden bekroning op. Voor De Haas was dit een extra waardering, want hij was nauw betrokken bij de totstandkoming van dit meesterwerk.

JAZZNU

 HET BESTAAT NIET DAT POLO DE HAAS
OOIT WORDT VERGETEN  

REDACTIE JAZZNU · 19 APRIL 2022

Jazzpianist Polo de Haas is op 17 april overleden. Nou ja, jazzpianist… De Haas was ook een uitvoerder die klassiek, eigentijds gecomponeerd speelde, voor elektronica zijn hand niet omdraaide, heel soms ‘gewoon’ een begeleider was, vakkundig uit allerlei culturen putte en vooral iemand die muziek ook graag mengde met andere kunstvormen. Polo de Haas stierf na een korte ziekenhuisopname aan een longontsteking. Hij werd 88 jaar.

 Polo de Haas
Het was mei 1977 toen deze schrijver naar Leiden toog waar Polo de Haas zijn Konsert voor piano, synthesizer, stem en striptease ten gehore bracht. Het was de periode dat de grilligste vrije muziekvormen in Nederland – zoals de capriolen van het Willem Breuker Kollektief en de Instant Composers Pool – bij het grotere publiek druppelsgewijs hun intrede hadden gedaan.

Polo de Haas meende het vuur weer een beetje te moeten opstoken met voornoemd concert. Konsert moest je natuurlijk zó schrijven, geheel naar de modus van die tijd. Voor de striptease had de pianist zich verzekerd van de medewerking van de indertijd tamelijk beroemde danseres Hannah de Leeuwe.

Het woordje striptease zal ongetwijfeld de meeste mannen naar het Leidse theatertje hebben gelokt. Polo de Haas speelde er behulpzaam op in. Hannah danste en wervelde om hem heen, steeds naakter om als een sirene zowel de uitvoerder als diens compositie volgens de regelen der vrij-muzikale kunst in te pakken. Een knallend succes, het vagevuur der eigenaardigheden was weer heftig opgelaaid.

Polo de Haas tijdens een uitvoering van een van zijn concertseries in het Concertgebouw in Amsterdam.

Het is steeds de leidraad van Polo de Haas geweest, een muzikantenleven lang: muziek uit haar keurslijf rukken, er nieuwe richtingen in vinden, de onderlinge stijlen met elkaar verbinden. Of – liever nog – uiteen te rafelen en waar nodig haar bijvoorbeeld aan Ramses Shaffy te binden – waar hij bij de begeleiding zonder blikken of blozen wat citaten van Eric Satie, Willem Pijper of Isaac Albéniz doorheen strooide – of aan dichters, beeldend kunstenaars en fotografen van elk pluimage. Het was Polo de Haas om het even en daarom is hij een vrij-improviserende musicus geworden die het maar een kleine groep concurrenten in Nederland lastig heeft gemaakt. Hij liep immers voorop.

Polo de Haas moet als een avonturier worden gezien, een die het keurslijf van concertzalen en eeuwenoude conventies, die vooral aan klassieke muziek kleven, met of zonder bijl te lijf ging. Dat deed hij bijvoorbeeld al aan het begin van zijn carrière die er voor de aanstormende concertpianist De Haas bijzonder rooskleurig uitzag. Weliswaar met andere argumenten dan Keith Emerson ooit deed – deze wilde de beste concertpianist ter wereld zijn en toen het ernaar uitzag dat dit niet ging lukken, maakte hij de overstap naar de symfonische popmuziek. Niet Polo de Haas, ook hij liet het klassieke podium achter zich om daaráchter naar de vrijheid in muziek te gaan speuren. Jazz ligt dan voor het oprapen. Drummer Pierre Courbois werd meteen zijn soulmate. En is dat vele decennia gebleven. Polo de Haas had een nieuwe periode in zijn leven gevonden: die van de improvisatie. Hij had die al wel toegepast in de klassieke muziek, maar nu lag er een eindeloze steppe voor hem open.

Polo de Haas thuis aan het werk achter zijn piano.

“Improviseren in de klassieke en eigentijdse muziek is tegenwoordig heel ongewoon”, zo blikt hij daarop terug. “In de tijd van Mozart werd er vaak geïmproviseerd. Mozart en Clementi hielden zelfs een improvisatiewedstrijd. Clementi won! Improviseren heb ik altijd al gedaan. Het is voor mij hetzelfde als praten. Ik vertel iets en de mensen kunnen het als een verhaal beluisteren. In principe begin ik uit het niets. Het publiek weet niet wat er zal gaan gebeuren, maar ik zelf weet dat ook niet. En dat maakt het dus heel spannend. Componist Simeon ten Holt heeft eens gezegd: ‘Mijn vingers vinden hun weg op het klavier en dat leidt tot een compositie.’ Mijn vingers leiden mij tot een improvisatie en ik laat me verrassen.

Het zijn nooit loze noten – althans dat probeer ik te vermijden. Het zijn noten die iets uitdrukken.

Een van der eerste wapenfeiten die Polo de Haas op zijn naam schreef, samen met Theo Lovendie, was de vestiging van de STAMP-concerten. STAMP staat voor Stichting Alternatieve Muziek Praktijk en dat was de zelf aangelegde spartelvijver waar Polo de Haas zijn hart kon uitstorten: de stichting kende namelijk geen muzikale grenzen en programmeerde alles wat in de ogen van de twee oprichters waard was om onder de aandacht te brengen. Daar viel alles onder. Herhaal: alles. Met basklarinettist Harry Sparnaay verbaasde hij de wereld nóg meer door onder de naam Fusion Moderne over de aardbol te touren. En met stemkunstenares Greetje Bijma en koraspeler Zoumana Diarra verraste hij dezelfde aardbol wederom.

Spelen met muziek was de titel van een tv-programma, in handen van Polo de Haas, dat hem in de jaren zeventig warempel tot een publiekslieveling maakte. Hij vertelde er op zijn gemak over klassieke muziek en vooral de schoonheid ervan en scoorde met elke uitzending zo’n 800.000 kijkers. Later, vanaf 1994 organiseerde Polo de Haas een eigen concertserie in de Beurs van Berlage in Amsterdam. In 2010 verhuisde het project naar de Kleine Zaal van het Concertgebouw. Het werd weer een bonte mengeling, zoals van deze onvoorspelbare grootheid gewend: klassieke muziek, hedendaags gecomponeerd en niet-Westers kregen extra dimensies door de mixage met film, tentoonstellingen, poëzie en beeldende kunst. Polo de Haas werd pas geremd toen Covid-19 in 2020 uitbrak. Niet zo héél erg vond hij: “In deze coronatijd zit ik thuis zoals ik altijd thuis zit. Ik zit altijd in quarantaine – met plezier – zoals sommige anderen ook met plezier in quarantaine zitten omdat ze kunnen lezen, gezellig babbelen, spelletjes doen of ongestraft veel opbellen.”

Polo de Haas is nooit onder één hoedje te vangen geweest.
Een tweede golf van bekendheid spoelde over Polo de Haas heen toen hij voor zijn vriend Simeon ten Holt diens Canto Ostinato ging uitvoeren. Ten Holt had toen juist een drastische ommekeer in zijn loopbaan als componist doorgevoerd. Hij stapte van elektronische- en atonale muziek zomaar de wereld van de tonale muziek binnen: Canto Ostinato is er immers het dwingende voorbeeld van. Simeon ten Holt leek van zichzelf geschrokken: kon dat wel, zo’n ‘eenvoudig deuntje’? Polo de Haas overtuigde hem van het tegendeel door te stellen dat de componist er onverbloemd zijn ziel in had gelegd. De pianist pikte het op en speelde het honderden malen, tot aan de uitbraak van de pandemie toe. Een Canto Ostinato-album dat hij maakte met pianist Kees Wieringa werd in 2001 ‘vet’ goud.

“Ik heb om goed te kunnen spelen een luisterend oor nodig. Het is een soort onzichtbare band die er bestaat tussen het publiek en mij. Je ziet en hoort die band niet, maar ik merk vanuit mijn plek op het podium de lichtste reactie van het publiek.” Het zijn woorden van Polo de Haas die hij én zijn publiek niet meer gestand kunnen doen nu hij er niet meer is. Maar De Haas’ nalatenschap is rijk. Hij heeft er zelf, op overtuigende wijze, voor gezorgd dat hij nooit zal worden vergeten.

RINUS VAN DER HEIJDEN
Foto’s RANJANI NIROSHA